63 dni hańby

Z roku na rok rośnie kult powstania warszawskiego. I ten odgórny - coraz głośniejsze i barwniejsze stają się jego oficjalne obchody. Ale też oddolny - coraz więcej ludzi wierzy, że było czymś z czego należy być dumnym. W dobrym tonie jest posiadać gadżety powstańcze, wrzucać grafiki na FB, obnosić je na wszelkich częściach garderoby i karoserii. Powstanie warszawskie jest teraz na czasie, w dobrym tonie, po prostu modne. I to zarówno wśród hipseterów jak i dresiarzy. Mnóstwo ludzi świetnie na nim zarabia. Spodziewam sie, że w końcu ktoś zainwestuje w hollywoodzką produkcję, a sukces na miarę Wiedźmina odniesie powstańcza strzelanka. W pierwszej części grajac powstancami będzie można wyzwolić Warszawę, w drugiej zdobyć Berlin, w trzeciej Moskwę. Jak nadal bedzie sie dobrze sprzedawać, przyjdzie czas i na Tokio.

Tylko, zaraz, zaraz, czy powstanie warszawskie na pewno było czymś, z czego powinniśmy być dumni? Owszem, było największym zrywem powstańczym w okupowanej Europie. Ale było również, z góry skazanym na porażkę, samobójczym atakiem, w wyniku którego śmierć poniosło blisko 200 tysięcy ludzi, a w perzynę zostało obrócone największe: miasto, ośrodek przemysłowy, naukowy, kulturalny i stolica kraju w jednym.

Tak na logikę, czy na pewno, w przededniu przejścia przez Warszawę frontu, miało sens wystąpienie zbrojne, jawnie wymierzone, nie w jedną, ale w obie wielkie walczące ze sobą armie? Czy nie można było choć spróbować skoordynować działania z Sowietami i dzięki temu wyzwolić miasto zdecydowanie szybciej i przy znacznie mniejszych stratach?

Dlaczego piszę o hańbie? Dlaczego, aż tak ostro? Czy nie doceniam ofiary powstańców. Doceniam. Szanuję i podziwiam odwagę i poświęcenie ludzi, którzy, niemal z gołymi rękami, rzucili się na ufortyfikowane i obsadzone bronią maszynową, stanowiska niemieckie. To robi wrażenie.  Choć, przynajmniej we mnie, budzi też mieszane uczucia. Myślę, że powstancy wierzyli, nie tylko we własne siły i słuszność sprawy, ale również w to, że skoro ktoś wydał rozkaz ataku, to nie zrobil tego na hura, "jakos to bedzie, na pewno wygramy" tylko starannie się do tego przygotował. Przeanalizował wszystkie dostepne dane, ocenil szanse i ryzyka. Wybral najlepszy możliwy moment...

Niestety, tak to się nie odbyło. Generałowie AK decyzję o rozpoczęciu powstania podjęli wbrew: instrukcjom rządu na uchodźctwie ostrzegającym przed przedwczesnym zrywem, planom Akcji Burza, które zakładały zajmowanie miast w momencie bezpośredniego ataku sowieckiego i słabnięcia oporu niemieckiego i wreszcie  - ustaleniom odprawy KG AK z 26 lipca, gdzie postanowiono, że powstanie powinno wybuchnąć dopiero „w chwili, gdy wojska sowieckie zdezorganizują obronę niemiecką” oraz „gdy zarysuje się sowiecki ruch oskrzydlający Warszawę od południa” – czyli choćby zaczną przygotowywać się do sforsowania Wisły.

Czy cokolwiek takiego nastąpiło? Wręcz przeciwnie - Sowieci stanęli, Niemcy udanie kontratakowali, a wywiad AK nie potrafił na czas przekazać dowództwu informacji o zdarzeniach odbywających się nie na drugim końcu świata, tylko brzegu Wisły.

Przywódców i dowódców powinno oceniać się, przede wszystkim, nie po intencjach, a po efektach ich pracy. Przecież od ich decyzji zależy życie ludzkie, i to nie jednostek, a całych populacji. Ci, którzy, wobec okoliczności, zdecydowali o rozpoczeciu niemającego nawet najmniejszej szansy powodzenia powstania, powinni być stawiani w jednym rzędzie z największymi zdrajcami, a nawet zbrodniarzami, a nie na pomnikach! Tymczasem patronują szkołom, ulicom i mostom. Jak to możliwe? Przecież przez ich głupotę, brak kontaktu z rzeczywistością, a nawet zawodowego profesjonalizmu, zginęły setki tysięcy ludzi! A ich intencje? Byli wojskowymi, którzy nie wytyczali sobie celów militarnych (przypomnę - jak najszybsze zajęcie miasta, przy minimalizacji strat) tylko polityczne. Nie chcieli pomóc Sowietom w wyzwoleniu miasta (wiem, dyskusyjne to wyzwolenie, ale Sowieci zajmując poprzednie miasta, nie urządzali przecież rzezi), tylko chcieli im sie przeciwstawić. Chcieli przejąć miasto przed nimi. W posuniętym do granic absurdu myśleniu życzeniowym, spodziewali się, że po przejściu frontu, jakims cudem, utrzymają władzę w mieście. Naprawdę wierzyli, że ktoś tak bezwzględny, jak Stalin na to pozwoli? Jeszcze gorsze jest to, że kierowali się również nadzieją, że rozpętanie w Warszawie piekła i sztuczne jego przedłużanie (to naprawdę nie musiało trwać 63 dni, znacznie wcześniej uświadomili sobie, że nie ma najmniejszych szans na zwycięstwo) wzmocni pozycję rządu emigracyjnego w przyszłej walce o władzę w kraju... Tak, właśnie tak, byli tak naiwni i okrutnie zaślepieni, że myśleli, że rzeź w Warszawie wpłynie na powojenny podział świata i pozwoli tym, którzy ich mianowali, zachować władzę w kraju. Nie przyszło im do głów, że właśnie tracą miasto i ludzi, w których mogliby mieć najsilniejsze oparcie,  nowej rzeczywistości, po wojnie. Jak dziwic sie tym, którzy twierdzą, że AK, zamiast wyzwalać, wzięła w Warszawie zakładników…

W pierwszych dniach sierpnia powstańcy układali wesołe piosenki i tańczyli na ulicach upojeni chwilową wolnością, gdy w tym samym czasie w niezajętych przez nich dzielnicach, przysłani w oczywistym, stosowanym przez całą wojnę, odwecie niemieccy kryminaliści systematycznie, dom po domu, bestialsko mordowali wszystkich mężczyzn, kobiety (te niejednokrotnie wcześniej gwałcąc) i dzieci. Nie musieli się śpieszyć, nikt ich nie atakował, nikt nie bronił ofiar. Zabarykadowani w centrum miasta bohaterowie nie mogli przecież im przyjść nikomu z pomocą...

To jest właśnie ten wymiar powstania, który najbardziej boli i w mojej prywatnej opinii rodowitego warszawianka okrywa hańbą nie tylko dowódców, ale właściwie wszystkich jego uczestników. Liczą się skutki, nie intencje.

O powstaniu powinniśmy pamiętać. Powinniśmy pamiętać o bohaterstwie, wspominać wszystkie jego ofiary. Nie powinniśmy jednak przy tym godzić się na zakłamywanie historii, na tworzenie mitu, że powstanie  warszawskie jest tragiczną, lecz wspaniałą kartą w historii narodu. Nie powinniśmy pozwalać sobie na myślenie, że wina leży jedynie po stronie Niemców i Sowietów.

Czy, patrząc szerzej, wina za to, że jesteśmy narodem, który proporcjonalnie stracił najwięcej ludzi w ostatniej wojnie, leży tylko poza granicami naszego kraju?

Czy wspomnienie powstania, zamiast zamieniać się w jarmark, nie powinno być dla nas przede wszystkim zachętą do przemyśleń, wyciągania wniosków, impulsem do zmiany postaw?

Gdybyśmy nauczyli się patrzec trzeźwiej, bez sentymentów i patriotycznego zadęcia, na tę oraz inne, dziś programowo wybielane, zdarzenia z bliższej i dalszej historii, gdybyśmy potrafili prawidłowo ocenić priorytety tych, których przecież sami wybieramy, może udałoby się nam nie przekazywać już władzy ludziom gotowym w imię (ich) honoru "wyzszych celów", a przede wszystkim, utrzymania władzy, posyłać nas do boju i godzić się na dowolne straty w ludności cywilnej?